Ný rannsókn: Stefnir nú í að jafnrétti náist eftir 300 ár

Að jafnrétti náist ekki fyrr en eftir þrjár aldir!

Hið rétta er, að þetta eru niðurstöður skýrslu sem Sameinuðu þjóðirnar birtu í lok síðasta árs. Og þótt verið sé að vísa í jafnréttismálin á heimsvísu, er staðan langt frá því að vera sú að við sem Ísland getum fjarlægt okkur frá því bakslagi sem vísbendingar eru um að séu sýnileg alls staðar.

Þetta bakslag er líka að mælast hér.

Á laugardaginn halda Ungar athafnakonur (UAK) árlega ráðstefnu sem tileinkuð er ungum konum í íslensku atvinnulífi. Yfirskrift ráðstefnunnar er Jafnrétti á okkar lífsleið. Í tilefni ráðstefnunnar, fjallar Atvinnulífið um jafnréttismálin í dag og á morgun.

Vestræn ríki og bakslagið

Á ráðstefnunni mun Stella Samúelsdóttir, framkvæmdastýra UN Women á Íslandi, halda erindi þar sem hún fer yfir helstu niðurstöður fyrrgreindrar skýrslu Sameinuðu þjóðanna (SÞ)

Hún segir skýrsluna í raun hafa verið stöðutékk á heimsmarkmiðum SÞ, því þau voru samþykkt árið 2015 með það að leiðarljósi að ná þeim fyrir árið 2030.

„Þótt skýrslan hafi verið stöðutaka fyrir heimsmarkmiðin öll, var áhersla lögð á að skoða jafnréttismálin sérstaklega, sem er heimsmarkmið númer 5. Því til þess að ná öllum öðrum markmiðunum, þurfum við að ná jafnréttinu.“

Niðurstöðurnar voru sláandi.

„Það sem kom í ljós er að við erum að fara til baka og að bakslagið er svo djúpt að við munum ekki ná jafnrétti fyrr en eftir þrjár aldir. Sem þýðir margar kynslóðir. Og ef við setjum þessar niðurstöður í samhengi við stöðuna á heimsmarkmiðunum öllum, þýðir þetta að við erum langt frá því að geta náð þeim líka.“

En nú er Ísland sagt nokkuð framarlega í jafnréttismálunum, eru þetta ekki frekar niðurstöður sem vísa í stöðuna annars staðar í heiminum, til dæmis í fátækari löndum?

„Svo sannarlega erum við fremst í flokki og það land sem komið er hvað lengst. Enda erum við búin að ná 90% af markmiðunum sem jafnréttismarkmiðið felur í sér,“ segir Stella en bætir við:

„Það eru samt sömu teikn á lofti á Íslandi um bakslag og við erum að sjá erlendis og það á ekki aðeins við um jafnrétti kynjanna, heldur líka málefni hinsegins fólks. Því miður er það því ekki okkar hagur að telja okkur eitthvað eyland í þessu.“

Til að setja þessar vísbendingar í samhengi við nútímann og okkar samfélag, nefnir Stella nokkur dæmi.

Bakslagið samanstendur auðvitað af mörgum þáttum en það sem má nefna sérstaklega er þessi skoðanapopulismi sem virðist vera að ná tökum svo víða. 

Þar sem öfgar í orðræðu eru að sýna sig meira en áður. 

Þegar svo er, hefur sagan sýnt okkur að oftar en ekki verða konur að jafnaði skotmarkið á endanum, þeirra réttindi og þarfir verða undir.“

Stella segir Bandaríkin auðvitað auðvelt dæmi miðað við fréttir þaðan.

„Þar eru öfgarnar í orðræðunni búnar að vera mjög sýnilegar. Með þeim afleiðingum að löngu áunninn réttindi kvenna eins og þungunarof er allt í einu orðið að aðaláherslumáli margra aðila. Sem er auðvitað alveg út í hött og ætti yfir höfuð ekki að vera í umræðunni. En þetta er einfalt dæmi um afleiðingar sem öfgar í orðræðu eru líklegar til að leiða af sér.“

COVID 19 og staða efnahagsmála eru líka dæmi um atriði sem hafa haft neikvæð áhrif á stöðu kvenna á heimsvísu.

„Rannsóknir hafa sýnt að þegar kreppir að, bitnar það oft versta á konum. Sem dæmi má nefna eru konur líklegar til að borða minna og hreinlega svelta sig ef þess þarf. Því þær láta börnin og fjölskylduna ganga fyrir. Þetta á einnig við um konur á Íslandi.“

Þá segir hún margar þekktar stærðir lengi hafa verið á Íslandi sem enginn framgangur virðist í.

„Ég nefni sem dæmi menntunina. Það er löngu ljóst að menntun kvenna á Íslandi er hvorki að skila okkur æðstu stöðum í atvinnulífinu né tryggingu um jöfn laun.“

Ójafnvægið heima fyrir er líka staðreynd á Íslandi.

„Á Íslandi og annars staðar sýna gögn líka að konur sinna miklu meira ólaunuðum störfum en karlmenn. Konur eru í umönnunarhlutverki, sjá um heimili, börn og stórfjölskyldur. Allt eru þetta ólaunuð störf sem hvíla mun meira á herðum kvenna en karla. Á tímum COVID jókst ólaunuð umönnun enn frekar og segir skýrslan að aukningin hafi numið í heildina um 672 milljörðum stunda, en 512 milljarðar stunda eða jafnvel meira voru unnar af konum.“

Stella segir það almennt sýna sig um allan heim að þegar samfélög ganga í gegnum áföll, fylgir oft bakslag í jafnrétti.

„Í efnahagshruninu var þetta sýnilegt á Íslandi sem og annars staðar. Því þá var verið að fókusera á sértæk úrræði og viðbrögð sem fólu í sér innviðauppbyggingu í samfélaginu, sem aftur er karllægur vettvangur og konur því minna inn í því mengi sem verið var að byggja upp eða sinna og aðgerðirnar því ekki að ná að hafa áhrif á stöðu kvenna í samfélaginu.“

Í Covid tókst betur til og Ísland kom nokkuð vel út úr þeim alþjóðasamanburði.

„Það skýrist kannski af lærdómi frá efnahagshruninu og því að í Covid voru 85% framvarðasveitanna konur. Við erum að tala um leikskólakennara, grunnskólakennara, framhaldsskólakennara, hjúkrunarfræðinga, fólk í umönnunarstörfum og svo framvegis. En þótt margt hafi tekist betur þá en áður, þurfum við að horfa á þau teikn sem sjá má á Íslandi og benda til þess að bakslag sé líklegt til að verða enn meira. Persónulega hef ég miklar áhyggjur af þróun mála og finnst mér til dæmis þegar sýnilegt á Íslandi þessi öfga orðræða sem verið er að vara sérstaklega við annars staðar.“

Úkraínustríðið og fleira

Í gegnum tíðina hafa Íslendingar oft getað fjarlægt sig frá löndum eins og Afganistan eða Íran, þar sem andstaða gegn réttindum kvenna er gífurlega mikil.

„Það er vissulega rétt að í þessum löndum og hinum fátækari löndum einnig, sýna áföll og erfiðir tímar að til að mynda aukast limlestingar á kynfærum kvenna, þvinguðum barnahjónaböndum fjölgar, konur eru seldar mansali og látnar borga fyrir sig með vændi. Þá er það orðið sýnilegra í dag hvernig líkamar kvenna og jafnvel barna eru markvisst notuð sem stríðsvopn, þar sem ofbeldi gegn þeim er hluti af þeirri hernaðartækni sem samfélög nota í stríðum. Þetta hefur svo sem alltaf viðgengst en í dag orðið meira þekkt sem fyrirbæri þar sem skipanir um að nýta þessar ofbeldisaðferðir eru hreinlega teknar á æðstu stöðum.“

En margt annað má líka telja til sem Íslendingar verða að horfa meira til.

„Ég nefni sem dæmi að fólksflótti hefur aukist. Frá Úkraínu eru til dæmis 90% þeirra sem hafa flúið, konur og börn, því karlmennirnir verða eftir í stríðinu. Þessum konum mætir oft mikið ofbeldi, þar sem þær eru látnar borga með líkama sínum fyrir lífsbjargandi aðstoð. Þær þurfa að greiða með líkama sínum til að fá húsaskjól og mat fyrir sig og börnin sín. Við hjá UN Women erum sérstaklega að halda utan um þessar upplýsingar til þess að reyna að tryggja að þessi mál verði rannsökuð til hlítar og menn vonandi dæmdir þegar stríðinu lýkur. Því oft standa konur eftir að stríði loknu og fá enga viðurkenningu né aðstoð við því ofbeldi sem þær voru beittar.“

Þá segir hún það staðreynd að víða um heim, sé kynbundið ofbeldi það mikil skömm að þótt verið sé að brjóta markvisst á konum, til dæmis í stríðum, endi konur með að verða útskúfaðar ef þær segja frá því.

Við getum samt ekki trúað því að á Íslandi sé allt í lagi vegna þess að versta staðan sé bara í þessum fátækari löndum eða þar sem geisar stríð. Því þessar sömu vísbendingar og teikn eru að sjást í löndum nálægt okkur. Innan ESB, Pólland, Ungverjaland, á Norðurlöndunum. 

Orðræðan er víða að þróast í þá áttina að hún hallar á konur. Og tölur sýna að 1 af hverjum 3 konum hefur lent í kynbundnu ofbeldi. Það á við um íslenskar konur eins og annars staðar.“

Loftlagsmálin eru líka vísbending um líklegt bakslag.

„Loftlagsbreytingarnar munu leiða af sér meiri fólksflótta í heiminum. Og þar sýnir sagan okkur eins og alltaf að konur verða illa úti eins og ég sagði áðan. Eru látnar borga með líkama sínum fyrir lífsbjargandi aðgerðir, svelta sig til að tryggja börn og maka, eru í auknum mæli seldar mansali, kynbundið ofbeldi eykst og svo mætti lengi telja.“

Það sem Stella segir í raun hjálpa hvað mest á Íslandi er velmegunin sem hér ríkir. 

„Vissulega eru neikvæð teikn á lofti núna í efnahagsmálunum en almennt séð ríkir hér á landi mikil velmegun. Þess vegna er staðan okkar góð miðað við víða í heiminum. En við megum ekki sofna á verðinum, við verðum að að tryggja að konur upplifi sig öruggar hér á landi, öruggar gegn kynbundnu ofbeldi og að konur séu jafn mikilsmetnar í samfélaginu og karlmenn hvað varðar mat á menntun og hæfni. Við höfum gríðarlega mörg tækifæri til þess að ná enn meiri árangri í jafnrétti, en staðreyndin er samt sú að við erum að ganga inn í mjög erfiða tíma og þá er bakslag hér staðreynd eins og annars staðar,“ segir Stella og bætir við:

„Ef við ætlum að sporna gegn bakslaginu verðum við öll að vera vakandi og tryggja það að allir hópar njóti jafnra réttinda, hvort sem er á Íslandi eða annarsstaðar í heiminum. Komandi kynslóðir eiga það inni hjá okkur. Við getum ekki talað um jafnrétti fyrr en við erum öll jöfn hvar svo sem við fæddumst í heiminum.“