„Við eigum að fara að hegða okkur meira eins og ömmur okkar og afar“

Við eigum að fara að hegða okkur meira eins og ömmur okkar og afar. Því fyrir um sextíu árum síðan var hringrásarhagkerfið á Íslandi nánast fullkomið. 

Við nýttum hlutina vel, keyptum minna, vorum dugleg að laga hlutina og lánuðum hvert öðru meira til að deila notkun.“

Umræðuefnið er lagasetning sem tekur gildi þann 1.janúar næstkomandi og felur meðal annars í sér að á höfuðborgarsvæðinu verður samrýmt öll söfnun og flokkun á sorpi. Heimili og fyrirtæki á öllu landinu fara þá að flokka í fjórar tunnur: a) matarleifar b) pappír c) plast og d) almennt rusl. Innleiðingin fer fram í vor og mun standa fram á haust.

Í Atvinnulífinu í dag og á morgun er fjallað um loftlags- og umhverfismál.

Erum að henda verðmætum

Til margra ára hefur flokkun sem þessi verið til staðar hjá mörgum sveitarfélögum á landsbyggðinni. Að flokkun sé loksins að raungerast á höfuðborgarsvæðinu segir Freyr risastórt verkefni sem allir þurfi að leggjast á eitt með að gangi sem best upp.

Enda til mikils að vinna.

„Úr lífrænum úrgangi erum við til dæmis að framleiða metangas, sem er uppselt hjá okkur. Því eftirspurnin eins og staðan er í dag er mun meiri en framboðið.“

Til að setja hlutina í samhengi má nefna að þegar lífrænn úrgangur er urðaður, myndast mikið magn af metangasi þar sem lífræni úrgangurinn brotnar niður í óæskilegum loftfirrtum aðstæðum. Metangas er hins vegar gróðurhúsalofttegund sem hefur 25 sinnum hættulegri áhrif en koltvísýringur.

Með urðun á lífrænum úrgangi tapast líka tækifæri til að nýta næringarefnunum í lífræna úrganginum fyrir hringrásarhagkerfið. Til dæmis með því að nýta hann í moltu.

„Við stefnum til dæmis að því að nota moltu í landgræðslu- og skógrækt.“

Freyr segir verkefnið sem slíkt í raun vera samvinnuverkefni allra: Almennings, atvinnulífs, sveitarfélaga og stjórnvalda. Allir sem einn þurfi að koma að verkefninu og leggja sitt fram þannig að best takist til.

„Það er alltaf erfitt að breyta persónulegri hegðun og það að byrja að flokka sorp er vissulega breyting á hegðun. En ég líki þessu stundum við það þegar Íslendingar fóru að bursta tennurnar fyrir um 100 árum síðan. Það var átak á sínum tíma að fara allt í einu að gera það tvisvar á dag. Það sama er með flokkunina. Þetta er smá átak fyrst þegar við erum að venjast því og auðvitað munum við stundum gera mistök og flokka eitthvað vitlaust. En aðalmálið er að flokka samt eftir bestu getu og áður en við vitum af, verða allir jafn vanir því og að bursta tennurnar.“

Þá segir Freyr það afar ánægjulegt að höfuðborgarsvæðið hafi sameinast um að fara í samræmdar aðgerðir. Þar sem flokkun á sorpi, merkingar og annað verður eins hjá öllum sveitarfélögunum: Reykjavík, Kópavogi, Garðabæ, Hafnarfirði, Mosfellsbæ og Seltjarnarnesi.

„Mörg sveitarfélög á landsbyggðinni hafa flokkað sorp lengi og verið til fyrirmyndar. En flokkunarkerfin geta verið ólík á milli sveitarfélaga sem ruglar fólk. Það ef flokkun er ein í Reykjavík, önnur í bústað í Grímsnesi og enn önnur ef þú ferð á skíði á Akureyri ruglar fólk. Ég geri mér því vonir um að á endanum verði flokkun samræmd fyrir landið allt.“

Að byggja upp innviði

„Á næsta ári verður lögleitt nýtt kerfi, Borgað þegar hent er, sem byggir á mengunarbótarreglunni; sá sem mengar þarf að borga. Þetta tel ég að eigi eftir að hafa gífurlega jákvæð áhrif því mjög líklegt er að fólk og fyrirtæki fari þá að passa að henda minna, til þess að þurfa ekki að borga,“ segir Freyr.

Hann segir Íslendinga almennt ekki hafa dregið nógu mikið úr því að henda hlutum. Þróunin hafi verið sú að fyrst hafi verið smá samdráttur um eða upp úr hrun, síðan hafi fólk farið að henda aftur í meira mæli og toppnum náð í kringum 2017 til 2018.

„Síðan þá höfum við dregið aðeins úr því magni sem hent er, en ég held samt að með þeim lagasetningum sem eru að taka gildi núna um áramótin á næsta ári verði áþreifanlegri breyting. Að minnka verulega magnið sem hent er, er það sem við viljum sjá hjá Sorpu,“ segir Freyr og bendir líka á deilihagkerfið. Það felist ávinningur í því að samnýta alla hluti eins og hægt er.

Þá segir Freyr mikilvægt að farið verði að huga að innviðabyggingum fyrir hringrásarhagkerfið. Hann nefnir

Hér er ég að tala um innviði sem hægt er að kalla endurvinnsluiðnað. Í dag erum við með GAJU gas- og jarðgerðarstöðina í Álfsnesi, sem getur endurunnið lífrænan úrgang. 

En ég sé fyrir mér að næstu skref séu að fara að huga að líforkuverum, metangasframleiðslu fyrir landið allt og svo framvegis,“ 

segir Freyr og bætir við:

„Þá erum við að komast nær því í dag að hér sé hægt að endurvinna úr plasti á hagstæðari máta en lengi var. Í plastendurvinnslu erum við reyndar með mjög ábyrga aðila á Norðurlöndunum sem taka við mesta plastinu frá okkur. En allir innviðir sem við byggjum upp sjálf geta vegið þungt og líka leitt til þess að við þurfum ekki lengur að flytja svona mikið inn eins og nú er gert.“

Freyr segir líka mikilvægt að atvinnulífið breyti um takt í framleiðslu þannig að framleiðsla taki meira mið af því að hægt sé að endurnýta hlutina frekar en að þeim sé hent. 

Á Norðurlöndunum sé það líka orðið mun víðtækara að bæði raftækjaverslanir og fataverslanir séu að taka við notuðum vörum frá viðskiptavinum, til þess að tryggja endurvinnslu. 

Þessa þróun vilji hann sjá að verði hraðari á Íslandi.

„Auðvitað mun það kosta tíma og fjármagn í upphafi að fara í þær breytingar hjá fyrirtækjum að endurhanna vörur og þjónustu fyrir hringrásarhagkerfið. Á móti kemur að þetta er allra hagur til langs tíma. Ekki aðeins með tilliti til loftlags- og umhverfismála heldur getur það varla talist góð viðskipti að henda svona miklum verðmætum eins og við erum að gera núna. Loftlagsverkefnið er stærsta verkefni mannskynsins og þess vegna skiptir svo miklu máli að allir leggist á eitt við að byggja hér upp gott og skilvirkt hringrásarhagkerfi.“